Alweer vijf jaar geleden schreef ik Zing zoals je lacht, waarin ik in 25 vragen en antwoorden heb geprobeerd uit te leggen wat zingen vanuit de stromende adem voor mij betekent. Het boek was voor een deel gebaseerd op ademtips die ik daarvoor twee jaar lang verstuurde aan geïnteresseerde zangers en zangdocenten. Nu pak ik de draad weer op met kortere stukjes, die zich volgens mij goed lenen voor een blog.

Natuurlijk gaat het weer over zingen vanuit de stromende adem, de manier van zingen die me zo bezielt. De ene keer zal het gaan over een zangoefening, een andere keer over wat er gebeurt in mijn lespraktijk, over hoe je goed les geeft (en hoe moeilijk dat kan zijn).

Ik laat me hierbij regelmatig laten inspireren door ‘Teach the teacher’, middagen die Margreet Honig voor een kleine groep zangdocenten organiseert in het kader van haar Margreet Honig Foundation (MHF). We geven daar les aan een zanger die we (meestal) nog niet kennen en krijgen feedback, van elkaar en natuurlijk vooral van Margreet. Confronterend soms, maar vooral heel nuttig.

01-04-2021 Innerlijk vibrato

Blog

In de mooie necrologie over zangeres en pedagoog Cora Cannemeijer een poosje geleden in NRC, triggerden me deze zinnen van Albert Bonnema: „Ze maakte onderscheid tussen twee soorten zangers: zij die zingen vanuit de muziek, en zij die zingen vanuit het woord. Zij behoorde zelf tot die laatste groep.” Hoe kijken jullie hiernaar?

11-10-2020 Cora Cannemeijer

Aan vibrato kun je gemakkelijk je vingers branden. Iedereen heeft er een mening over en vaak gaat het dan over smaak: of vibrato wel of niet gewaardeerd wordt.  

‘Innerlijk vibrato’ slaat op de innerlijke vreugde van een zanger bij wat hij ook zingt, of het nu een saaie toonladder studeren is, kwintsprongen oefenen, of een stuk zingen. Het gaat om de instelling van een ‘inner smile’ en niet zozeer om het anders aanpakken in technische zin. En toch levert het een hoorbaar verschil op, probeer maar eens uit. Als een zanger deze ‘fun’ niet weet op te roepen, krijgt de adem minder kans om bij de klank te komen. Hij wordt dan of te veel tegengehouden door het harde zwoegen, of er loopt te veel adem weg die niet in klank wordt omgezet. De klank gaat in beide gevallen minder ‘leven’, oftewel  ‘vibreren’.

21-02-2021 Complimenten

In december gaf ik bij Margreet Honig een les aan een zanger die ik niet kende. Dat gebeurde binnen het Teach the teachers programma van de MHF, de Margreet Honig Foundation.

De les werd achteraf door Margreet besproken. Het kwam er op neer, dat ze me erg (lees: te) complimenteus vond. Ze bedoelde: te vaak complimenten geven, en te positief (zoals ‘je doet het geweldig’). Nu weet ik natuurlijk dat veel complimenten en ook nog in superlatieve vorm snel doodslaan. Maar het gebeurt blijkbaar vanzelf. Beter is het volgens haar om aan een leerling te vragen: ’ging er een belletje rinkelen?’ ‘laten we het nog eens doen’ enz. En dan pas aan het einde van de les iets zeggen in trant van: ‘we hebben goed gewerkt, ‘het gaat beter’, ‘volgende keer weer verder’. Dat geeft de leerling moed, het is positief, maar geeft ook aan dat hij onderweg is en in een proces, dus dat het nog niet helemaal is wat je zoekt. Verrassend, deze feedback. Maar nuttig nog meer!

25-04-2021 ‘A voice is a person’

‘A piano is a piano, and a violin a violin. A voice is a person.’

Deze uitspraak van de beroemde Britse tenor Peter Pears (1910-1986) is een beetje kort door de bocht. Want ook de viool of piano komt pas tot leven door een ‘persoon’. Maar er zit wel iets in. In het voorlaatste nummer van ZINGmagazine hield ik een pleidooi voor meer aandacht voor ‘de zingende mens’ – en dus niet alleen voor ‘de zanger’. Volgens mij komt het de prestaties ten goede als je die twee niet scheidt. En dus bij het zingen naar de ‘persoon’ als geheel kijkt.

Vanuit dat perspectief werd ik getroffen door een opmerking van Josef Fuchs van de Nederlandse Reisopera, in een interview in het nieuwste nummer van ZINGmagazine. Hij organiseert dit jaar voor het eerst een Summercamp.

‘Het Camp begint al ruim van tevoren in de contacten tussen deelnemer en docent,’ zei Fuchs. ‘Dat betekent dat de deelnemers al aan de gang zijn met hun eigen wensen en het Camp goed voorbereid beginnen. Dat is winst op maat.’

Dit is een signaal dat je als zanger gezien wordt: wat zou jij graag willen, wat heb jij nodig? Met zijn Summercamp laat de Reisopera zien hoe complex het vak van zanger is, en hoe belangrijk dat we die zanger in al zijn facetten leren kennen. Dat is precies de boodschap van Peter Pears.

21-06-2021 Is adem ‘mijn ding’

Adem dat is echt ‘jouw ding’.

Het wordt geregeld tegen me gezegd. En er zit natuurlijk wat in. Binnen het spectrum van zangtechnieken hoor ik bij het ‘ademtype’. Dat maakt het makkelijk voor zowel zangers, die mij hiervoor weten te vinden, en ook voor collega’s, omdat het duidelijkheid schept.

Maar is het ook waar? Eerlijk gezegd zie ik zelf adem niet als ‘mijn ding’. Wel: ‘zingen vanuit de stromende adem’. Maar dat is niet hetzelfde.

Bij zingen komen allerlei zaken bij elkaar, en ze horen allemaal goed met elkaar samen te werken. In mijn lessen gaat het heel vaak NIET over de adem. Zeker in het begin niet, omdat de adem en het stromen (nog) niet optimaal kunnen werken, hoe graag de zanger dat ook wil, doordat andere, sterkere ‘partijen’ dit overrulen.

Adem krijgt in mijn lessen wel een grote en specifieke rol toebedeeld. Adem is de initiator. Alle andere aspecten van het zingen reageren op de adem en worden zo op elkaar afgestemd. Dat is het technische verhaal.

Maar de adem is bij het zingen ook de ‘baas’ (zoals ik het heb genoemd in een interview in dagblad Trouw) in mentale zin: wat gun je jezelf? Wat is te weinig, wat is te veel? En in muzikale zin: de stroom van de adem maakt zingen tot muziek.

12-07-2021 De ziel van de zanger

Gisteravond keek ik op NPO3 een uur gefascineerd naar het programma ‘Ali B op Volle Toeren’. Daarin trokken zangeres Patricia Paay en influencer en zangeres Famke Louise een uur met elkaar op met presentator en rapper Ali B.

Ze vertelden over hun beroep en alles daaromheen, en over de verschillen tussen het vak toen en nu. De eigenheid van deze drie trof me. Patricia Paay keek terug op haar zingende leven, ze is 10 jaar geleden gestopt. ‘De stem doet het niet meer’, zei ze,  ‘een heel groot stuk naar beneden gezakt’. En demonstreerde dat.

Toch liet ze zich verleiden tot een nieuw nummer, zong het zacht en heesachtig sensueel, en gaf alles wat nog mogelijk is.

De ziel van de zanger zal wellicht altijd blijven, denk ik, hoe de stem ook gaat veranderen, ook als je niet meer optreedt. Patricia Paay denkt in zingen, voelt en leeft in zingen, en leidt voor zover ik dat kon zien gisteravond, een gelukkig leven.

Een fijne zomer!

05-09-2021 Een ‘natuurlijke’ manier van zingen

Er zijn zoveel verschillende zangtechnieken, en zoveel stijlen, dat het begrip ‘natuurlijk’ nogal lastig is te definiëren. Je zou kunnen zeggen: alle manieren van zingen zijn natuurlijk, zolang ons lichaam en stemapparaat het kan voortbrengen, zonder schade. Daar is geen speld tussen te krijgen. En toch kies ik hier niet voor.

Vijf jaar geleden alweer verscheen mijn boek ’Zing zoals je lacht’.

Ik bedoelde die titel vooral zangtechnisch. Ook een lach kun je op allerlei manieren bewust maken, maar doorgaans doen we dat niet. Het gaat zoals het gaat: gierend,  giebelend, hoog en laag, zonder stemschade. Toch ervaren we niet dat we technisch bezig zijn, want ons lichaam weet precies wat het hoort te doen.

Zingen is lastiger dan lachen, alleen al door de continu doorgaande stroom van adem in een lijn, en de tekst die daarin loopt, met hoogteverschillen en dynamische verschillen. Op een enkel natuurtalent na, is er dus wel degelijk werk aan de winkel. Het is de balans vinden tussen allerlei ‘onderdelen’ tot een geheel. Sleutelen dus, van sommige dingen meer, van andere minder. Maar ook hier hoort wat mij betreft het eindresultaat te zijn, dat het een klank geeft die jij maakt, maar ook eentje die je laat komen en die je aanvaardt.

‘Neutraal’ zingen vroeg iemand laatst. Ik zou willen zeggen: direct zingen, eenvoudig zingen. En om die reden wat mij betreft: mooi zingen.

Ik wens iedereen een mooi nieuw zangseizoen toe, met weinig of geen beperkingen!

19-09-2021 De vitaliteit van de tekst

Om maar met de deur in huis te vallen: het zingen van een tekst luistert nauw.

In feite doe je hetzelfde als bij het spreken: medeklinkers liggen voor in de mond, de klinkers iets naar binnen, in je mondholte. Waar precies? Als je met je wangen zover mogelijk naar binnen zuigt, dan is het in dat kuiltje. Bij niet-klassiek zingen heb je meer mogelijkheden om de tekst anders aan te pakken, bij klassiek zingen zijn die er eigenlijk niet. De tekst in de mond moet altijd verbonden blijven met de ‘verdieping’ daaronder, de klankkast, waar de borstholte kan resoneren en de ademsteun ligt. En ook met de verdieping daarboven, waar de kopresonantie aangesproken wordt. En die boven- en onderkant horen altijd in balans te zijn. De tekst kan daarvoor zorgen.

Is de uitspraak wel oké, maar voor zingen te ontspannen, dan zal het middenrif hier niet of niet genoeg op reageren (liever lui dan moe). De klinker hangt ontspannen in je keel, maar bij hoger en harder zingen ga je op termijn de keelspieren forceren, iets wat ik mijn praktijk veel tegenkom.

Wordt de tekst juist te nadrukkelijk uitgesproken, dan gaat hij de ademstroom tegenhouden. Je zwoegt en je loopt altijd net een beetje achter. Op termijn krijg je ook dan te maken met geforceerde keelspieren.

‘Vroeger’ kwam deze laatste manier van zingen veel vaker voor dan het te ontspannen zingen, maar  het schuift inmiddels meer en meer de andere kant op.